فرھنگ کار جمعی در انجمن‌ھا و چالش‌ھای نوین پیش‌رو

رزگار بهاری

با وجود تاریخچه‌ای نه‌چندان دور از عمر انجمن‌ھای مردمی، شاھد افزایش روزافزون تعداد این انجمن‌ھای مردم‌نھاد ھستیم کە ھرکدام در یکی از حوزەھای ھنری، فرھنگی، اجتماعی، علمی، حقوق بشری و حقوق جانداران، زیست-‌محیطی، درمانی، بیماری‌ھای خاص یا مبتلا بە اعتیاد و بسیاری حوزھای دیگر فعالیت دارند. سازمان‌های مردم‌نهاد یا سَمَن یا اِن‌جی‌اُ (Non governmental Organization) کە بە اختصار NGO گفتە می‌شود، اشخاصی برخاستە از ھمان جامعە، سرشار از انرژی‌، مستعد و متخصّص را در خود جای دادە‌اند کە با توجە بە علایق و احساس نیازِ جامعه بصورت جمعی و داوطلبانە فعالیت دارند. انجمن‌ھای مردمی با برگزاری ھمایش، سمینار، کلاس‌ھای آموزشی و ایدەھای مفید، اَشکالی نوین از فنون زندگی بھتر و نوآوری در آموزش و پرورش جامعە را فرھنگ‌سازی می‌کنند بەنحویکە توانایی کاھش و برطرف ساختن بسیاری از آسیب‌ھا و کاستی‌ھای اجتماعی را دارند.

فعالین مدنی، بە دلیل اینکە سرمایەھای مادی و معنوی و فیزیکی خود را از سر اشتیاق جھت رفع کاستی‌ھا در مسیر ارتقای جامه هزینه می‌کنند در سطح جوامع برجستە می‌شوند و جامعە نیز جایگاە ویژەای برای چنین افرادی منظور می‌کند. کسب امتیازات اجتماعی با فعالیت مستمر (بدون خودنمایی یا تظاهر) در انجمن‌ھای مدنی اتفاقی مطلوب و رَواست. انجمن‌ھای مردمی نیز ھمچون بسیاری از مؤسسات و سازمان‌ھای مختلف (چە انتفاعی و غیر انتفاعی) دارای نقاط قوت و ضعفی ھستند کە با توجە بە ماھیتشان، این نکات ممکن است برآمدە از مسایل قانونی، مالی، تخصّص، تعامل یا میزان سطح فرھنگ کار جمعی باشد. نخست اینطور به نظر می‌رسد همۀ اعضاء در انجمن‌ھای مردمی بدون استثناء فعالیت‌ھای خود را بدون هیچ چشم‌داشتی در مسیر ارتقای جامعه‌ هزینه می‌کنند کە مسلماً خط‌ مشی انجمن‌ نیز چنین است اما ھمیشە استثنائاتی وجود دارد و برخی اعضاء پیرو این قواعد نیستند. انجمن‌ھای مدنی نیز ھمچون بسیاری سازمان‌ھا از افراد منفعت‌طلب مصون نماندە و احتمال می‌رود برخی بە فرصتی برای کسب اھداف و امتیازات شخصی بە انجمن‌ھا بنگرند کە البتە بە دلیل شرایط ویژۀ حاکم بر انجمن‌ھا، اینگونه افراد قادر نخواھند بود برای مدت زمان طولانی تمایلات شخصی و خارج از اھداف انجمن را دنبال کنند.

خودبینی و منیّت از موارد دیگری ھستند کە در میان سایرین دلسردی ایجاد می‌کند و احتمالاً بە ریزش اعضاء نیز منجر خواھد شد. فعالیت‌ھای موازی افراد تمامیت‌خواە و ثبت‌کردن تلاش‌ھای جمعی بە اسم خود از دیگر تلاش‌ھای افراد خودمحور است کە گریبانگیر تعدادی از نھادھای مدنی شدە. برای جلوگیری از فراھم شدن چنین شرایطی نخست لازم است مطابق با قوانین از پیش وضع شدە پیش رفت و اهداف کلیۀ اعضاء (بدون ھیچ چشم‌داشتی) به پیشرفت جامعه معطوف شود در غیر اینصورت خودمحوری‌ھا باعث سلب ابتکار عمل از سایرین و عدم بکارگیری همۀ انرژی‌ھای مفید خواهد شد.

از دیگر چالش‌ھایی کە انجمن با آن مواجە است عدم شناخت اعضاء و منتخبان به اهداف و قوانین است؛ چنانچه اعضای نھاد مدنی، مسلط بە قوانین وضع شدە ھمچون أساس‌‌نامە و آیین‌نامەھای داخلی نبوده یا نسبت بە رعایت آن بی‌تفاوت باشند، نتیجتاً باعث آشفتگی در انجمن و سردرگمی در نقش‌آفرینی اعضاء خواهد شد و نھایتاً به بی‌نظمی و خارج شدن از مسیر اھداف خواھد انجامید. همچنین برعهده گرفتن مسئولیت‌ھا از سوی اعضای متخصّص حایز اهمیت است و بردوش‌گرفتن پروژەای توسط اعضایی کە دارای تخصّص و تجربه هستند باعث خواهد شد نتیجۀ مطلوبی از آن پروژه حاصل شود.

چنانچه تمام شرایط لازم برای ادامۀ راه یک انجمن فراهم باشد اما با مشکلاتی ھمچون عدم توانایی تأمین ھزینەھای مالی یا فقر فرھنگ کار جمعی مواجە شود غیرممکن است بتواند موفق عمل کند. لازم بە ذکر است در برخی انجمن‌ھا شبهِ رقابت‌ھای کلاسیک و تشکیل چند دستگی بمنظور استیلای مدیریت‌ھا مشاھدە می‌شود کە مستقیماً به فقر فرهنگ کار جمعی برمی‌گردد چراکە تصدّی ھرگونە مدیریتی، آنھم در انجمن (کە غیر انتفاعی هم ھستند) نەتنھا نیازمند رقابت نیست بلکە اقدامی عبث خواهد بود. احتمالاً توجیه چنین رقابتی از سوی آن دست اشخاص که همواره در صدد دیده‌ شدن در جامعە ھستن مواردی باشند کە در بالا بە آن اشارە شد این درحالیست عضوی کە رأی کافی کسب می‌کند بایستی نگران آن باشد مبادا از عھدۀ مسئولیتی که بە‌وی سپردە شدە برنیاید.

عملی‌کردن ایدەھا بدون پشتوانۀ مالی امکان‌پذیر نیست و انجمن‌ھا بدون حمایت مالی عملاً از حرکت بازمی‌ایستند؛ معمولاً نھادھای مدنی بواسطۀ مردمی‌بودنشان با پشتوانۀ مالی حامیان در مواردی نیز با کمک‌ھای سازمان‌ھای دولتی یا پرداخت حق عضویت ماهانۀ اعضاء، وقف، کمک و ھدایای مردمی و یا وجوە حاصل از فعالیت‌ھای سازمان و انجام پروژە در چھارچوب اھداف و أساس‌نامە نیاز‌ھای مادی‌شان را تأمین می‌کنند. شایان ذکر است مشکلات اقتصادی از عمدە مشکلات نھادھای مردمی‌ست کە باعث شده بسیاری از انجمن‌ھا در ھمان ابتدای راە از حرکت باز ایستند اما چنانچه مؤسسان یک انجمن قبل از ثبت و هنگام تدوین اساس‌نامە راە‌ھای درآمدزایی و شیوۀ تأمین بخش مادی انجمن را پی‌ریزی کرده باشند قدمی بلند در راستای ایجا یک انجمن موفق برداشتە‌اند.